Cheikha Rimitti- kontrowersyjna matka raï. Seks, kobiecość, wolność i muzyka buntu

Cheikha Rimitti to jedna z najważniejszych i najbardziej kontrowersyjnych postaci w historii muzyki algierskiej, a także symbol niezależności kobiet i kultury ludowej Maghrebu. Ikona wolności artystycznej, buntu i ekspresji kobiecej tożsamości w patriarchalnym świecie. Jest dziś uznawana za klasyczną postać algierskiej kultury, nawet przez tych, którzy wcześniej ją cenzurowali.

Krytyczka patriarchatu śpiewająca o seksie

W latach 50. łamała tabu: opisywała seksualność, wolność kobiet, kobiece pragnienia, cielesność, spożywanie alkoholu, miłość, samotność, biedę, cierpienie kobiet. Krytykowała rolę kobiety w społeczeństwie, patriarchat, hipokryzję religijną i społeczną oraz zachowania mężczyzn (choć jej teksty były feministyczne, wielu młodych mężczyzn w Algierii uwielbiało ją. Cheb Khaled, Cheb Mami i inni królowie rai cytowali jej wersy, coverowali jej melodie. Mówili, że to ona nauczyła ich śpiewać o tym, co boli i czego nie wolno).

Jej szczery język uczyniły z niej symbol wolności słowa i emancypacji. Używała języka ulicy, nie klasycznego arabskiego, dzięki czemu trafiała do mas, ale była też postrzegana przez bardziej konserwatywną część społeczeństwa jako „nieprzyzwoita”.

Piosenkarka którą cenzurowało państwo a słuchały masy

Po uzyskaniu niepodległości w 1962 r. władze Algierii uznały jego piosenki za zbyt wywrotowe i ocenzurowały je. Radia miały zakaz emitowania jej piosenek. Jednak młodzi ludzie kochali ją i słuchali jej potajemnie. Jej piosenki krążyły potajemnie na kasetach. Jednocześnie lokalne radia we wsi i na peryferiach nadal emitowały jej piosenki potajemnie. Na ślubne i rodzinne imprezy często zapraszało się „cheikhate”, które śpiewały jej repertuar. Sama także kontynuowała występy na prywatnych uroczystościach .

To pokazuje rozłam między oficjalną ,,kulturą państwową" a popularną kulturą ludu.

Artystka niepiśmienna, ale pamięciowa 

Jej prawdziwe imię to Saadia El Ghizania. Urodziła się w 1923 r. i pochodziła z biednej rolniczej rodziny. Nigdy nie chodziła do szkoły, nie umiała czytać ani pisać. W dzieciństwie straciła rodziców, została sierotą w trudnych czasach francuskiej okupacji.

Wszystkie swoje teksty improwizowała lub zapamiętywała słuchowo. To pokazuje jej genialny talent ustny, bo tworzyła setki piosenek pełnych rymów i poetyckich opisów. Zaczęła śpiewać już jako 15 latka w tzw. grupach „medahates” – kobiecych zespołach śpiewających o życiu, miłości, bólu i seksualności. Dołączyła wtedy do grupy wędrownych muzyków ucząc się śpiewu i tańca.

W 1943 przeniosła się do Relizane, zaczęła pisać piosenki ukazujące ciężkie życie wiejskich kobiet, tematykę miłości, seksu, alkoholu oraz działań wojennych.

Pseudonim artystyczny 

Pzyjęła tytuł „Cheikha”, który oznacza doświadczoną pieśniarkę- tradycjonalistkę. „Cheikha” to kobieca forma tytułu „cheikh” – w tradycyjnej kulturze Maghrebu oznacza mistrza lub znawcę (np. religii, poezji, muzyki). Ale w przypadku kobiet było to bardzo dwuznaczne bo „cheikhat” były często kojarzone z tzw. medahates, czyli śpiewaczkami weselnymi lub tancerkami: kobietami wyzwolonymi, ale też pogardzanymi przez część społeczeństwa. Przyjęcie tytułu „cheikha” było więc gestem dumy z tej tradycji ludowej, której elity się wstydziły.

Prekursorka gatunku rai

Raï jako gatunek muzyczny powstał mniej więcej w latach 20–30. XX wieku w Oranie i w ogóle w zachodniej Algierii (łączy tradycyjne melodie z tematami społecznymi i często łamie tabu), ale to Cheikha Rimitti zrewolucjonizowała raï i nadała mu nowoczesną formę. To ona była najważniejszą pionierką nowoczesnego, popularnego raï.

Mieszała popularną poezję z tematami takimi jak miłość, alkohol, tematy tabu, życie codzienne. Śpiewała styl gasba (tradycyjny ludowy, z fletem i bębnami).

Popularność na masową skalę

Po osiedleniu się w Paryżu w 1978 r. kontynuowała energicznie swoją karierę, nigdy nie rezygnując ze swojej wolności wypowiedzi.

Choć długo działała w cieniu, w latach 80. i 90. nagrała płyty z gwiazdami raï (Cheb Khaled, Rachid Taha) i zyskała uznanie także we Francji i Europie. Zagrała setki koncertów w Paryżu, Marsylii czy Lyonie. Stała się ikoną „exilié(e)s”- ludzi wyrwanych z ojczyzny.

W 1994 nagrała płytę z muzykami z zespołu Flesh- było to połączenie tradycyjnego raï z rockiem i elektroniką. Była wtedy po 70-tce, ale nie bała się eksperymentować. Dzięki temu poznała ją nowa, młoda publiczność także poza Algierią.

W 2001 po raz pierwszy wystąpiła w USA, w Central Parku w Nowym Jorku.

Aż do swojej śmierci w 2006 r., w wieku 83 lat, nadal występowała na scenie. Jej ostatni album N’ta Goudami ukazał się w 2006 r., zaledwie dwa dni przed jej śmiercią.

Pozostawiła po sobie ogromny dorobek i niezatarty ślad w muzyce rai i algierskiej muzyce popularnej. 

Zmarła 15 maja 2006 r. w Paryżu z powodu zawału serca. Na jej pogrzeb w Algierze, stolicy Algierii przyszły tysiące ludzi. Do dziś wciąż jest postrzegana jako „matka chrzestna raï” i symbol wolności artystycznej Amazigh i Arabów w Maghrebie.

W Paryżu ma plac swojego imienia ,,Place Cheikha Rimitti", w 18 dzielnicy Paryża niedaleko Montmartre. Nazwa została oficjalnie nadana w 2022 roku. Plac upamiętnia jej rolę jako ikony algierskiej muzyki i imigrantki, która była ważną postacią w historii diaspory maghrebskiej we Francji.

Prywatne życie owiane tajemnicą 

Była znana z dość dużej prywatności. Nie ma jednoznacznie potwierdzonych publicznych informacji o tym, żeby miała męża lub dzieci.

W dostępnych źródłach zwykle podkreśla się jej niezależność, życie na własnych zasadach, często w kontrze do konserwatywnych norm społecznych. 

Wygląd sceniczny 

Zawsze występowała w tradycyjnym kabilijskim lub zachodnioalgierskim stroju, z biżuterią, wyrazistym makijażem a jej dłonie często były ozdobione henną.

Przykładowe cytaty i tematy z jej piosenek:

● Charrak gattà ou rouh (Rozdziewicz mnie albo odejdź)

„Jestem dziewicą, ale gotowa na wszystko. Daj mi tylko kieliszek i pocałunek, a nie będziesz żałować.”

,,Charrak gatta"- nie ma w tych słowach dosłownie „rozdziewicz mnie” w sensie gramatycznym, nie jest to słowo w słowo z klasycznego tłumaczenia. Charrak to w dialekcie algierskim rozerwij. Gatta to odetnij/przerwij. Jest to jednak parafraza sensu, który publiczność nadawała temu utworowi, kulturowy kontekst i historyczna interpretacja tej frazy od lat 50. aż do dziś. W kontekście erotycznym: często używane jako metafora rozdziewiczenia (np. „rozerwać błonę dziewiczą”).

Ten wers dosłownie burzył tabu. W latach 50. Algieria była pod silnym wpływem tradycyjnego, patriarchalnego modelu społecznego. Kobieta, która mówi otwarcie o swojej cielesności, pragnieniu a tym bardziej o dziewictwie była natychmiast potępiana. Rimitti w tej piosence odwraca role: to kobieta decyduje, co chce i kiedy. Piosenka sugerowała, że kobieta może czerpać przyjemność z własnej seksualności i nie bać się oceny, to w latach 50. w konserwatywnej Algierii było rewolucyjne.

● Nouar (Kwiaty)

„Zapal mnie jak papierosa. Ja i mój ukochany jesteśmy jak maszyna. Razem wirujmy, niech płonie miłość. Z tobą nie boję się niczego".

To nie tylko piosenka o miłości, ale także o pragnieniu wolności i radości z bycia razem.

● „Ana Mazel” (Jestem jeszcze młoda).

,,Jestem jeszcze młoda, nie chcę życia zamkniętego w czterech ścianach.”

To manifest niezależności: kobieta odrzuca tradycyjny model życia, w którym ma być podporządkowana mężczyźnie i rodzinie.

● Motyw picia alkoholu

„Piję wino, nie obchodzi mnie, co mówią ludzie”.

W wielu jej tekstach kobieta pije, tańczy, żartuje i flirtuje a to zachowania, które w konserwatywnym społeczeństwie były przypisane tylko mężczyznom. Dla wielu był to skandal, ale dla tłumów kobiet (i mężczyzn) była ikoną prawdy i odwagi.

● Krytyka przymusowego małżeństwa (co w tamtych latach zdarzało się w Algierii często).

„Wydali mnie za mąż, choć nie chciałam”

Rimitti poruszała też temat przymusowych małżeństw i braku wyboru kobiet. Śpiewała głosem tych, które nie miały dostępu do mikrofonu: kobiet z prowincji, biednych, żyjących w cieniu mężczyzn.